Włodawa – Historia
Wzmiankowana w XIII w. jako ruski gród warowny. Po najeździe Tatarów w 1241 r. przebywali w nim książę halicko-włodzimierski Daniel Romanowicz, późniejszy król Rusi, i jego syn książę Lew. W 1 poł. XIV w. Włodawa została włączona w skład ziemi trockiej należącej do Wielkiego Księstwa Litewskiego, następnie do nowo utworzonego woj. trockiego, od 1520 r. do województwa podlaskiego, a od 1566 r. do województwa brzesko-litewskiego. Od 1475 r. Włodawa stanowiła ośrodek dóbr książąt Sanguszków, którzy obok grodu wznieśli drewniany zamek. W 1498 r. uruchomiono tu komorę celną na szlaku handlowym z Brześcia Litewskiego do Lublina (wówczas granica pomiędzy Litwą a Koroną przebiegała na rzece Włodawce). Prawa miejskie nadane staraniem księcia Andrzeja Sanguszki ok.1534 r. (potwierdzone w 1540 r.). Wkrótce Sanguszkowie wznieśli tu nowy murowany zamek. Po 1547 r. właścicielem miasta był książę Dymitr Sanguszko (1530-54), który wsławił się historią romantyczno-kryminalną.
Dymitr Sanguszko zakochał się w Halszce z Ostroga. Jego miłości nie odwzajemniała Halszka, a jej matka była przeciwna ewentualnemu małżeństwu. Wobec tego Dymitr w 1553 r. najechał zbrojnie na Ostróg, porwał ukochaną i siłą ją poślubił. Za ten występek został skazany na infamię. Dymitr i Halszka Sanguszkowie wyjechali do Czech. Tam w 1554 r. na zamku w Jaromierzu Dymitr został zabity przez kasztelana kaliskiego Marcina Zborowskiego. Po śmierci męża Halszka postradała zmysły i wkrótce wróciła do Włodawy. Zginęła w 1558 r. w czasie najazdu Tatarów.
W końcu XVI w. właścicielami miasta zostali Leszczyńscy – protestanci. Włodawa wówczas stała się ośrodkiem ruchu reformacyjnego. Ok. 1624 r. z inicjatywy Rafała Leszczyńskiego (1579-1636), jednego z czołowych protektorów i obrońców protestantów w Polsce, wzniesiono tu szkołę i zbór kalwiński. W 1628 r. w mieście schronienie znaleźli bracia czescy. W l. 1633-48 przebywał tu znany historyk, poeta i pisarz reformacyjny Andrzej Węgierski (1600-49). W 1634 r. odbył się we Włodawie wielki synod kalwiński, zw. Konwokacją Generalną, na którym delegaci z Korony i Litwy uzgodnili jednolitość form obrzędowych. W 1648 r. miasto zostało zniszczone przez Kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Spalono wtedy zamek, kościół paraf, i zbór kalwiński. Najeźdźcy zabili wtedy prawie całą ludność miasta i schronionych tu mieszkańców okolicznych wsi – głównie Żydów. W 1657 r. Włodawę zniszczyli Szwedzi. W 1668 r. staraniem Rafała Leszczyńskiego (1650-1703), żarliwego katolika, ojca króla Stanisława Leszczyńskiego, miasto otrzymało nowe przywileje i dzięki temu wydźwignęło się ze zniszczeń. W 1683 r. zlikwidowano kalwińską szkołę i zbór. W 1684 r. Żydzi wznieśli synagogę, szkołę i jatki. W 1692 r. Włodawa przeszła na własność hetmana Ludwika Konstantego Pocieja z pobliskiej Różanki. W 1698 r. z fundacji nowego właściciela miasta rozpoczęto budowę murowanego kościoła św. Ludwika dla sprowadzonych tu z Częstochowy paulinów. W 1746 r. Włodawa przeszła w ręce podskarbiego wielkiego koronnego Jerzego Fleminga z Terespola. W 1761 r. miasto otrzymała córka Jerzego Fleminga – Izabella, która wkrótce poślubiła księcia Adama Czartoryskiego. Przez Czartoryskich miasto zostało przekształcone według architektonicznych wymogów baroku.
13 września 1769 r. miała tu miejsce bitwa konfederatów barskich pod wodzą Franciszka i Kazimierza Pułaskich z oddziałami rosyjskimi. Poległ wtedy Franciszek Pułaski. 26 sierpnia 1794 r. polski oddział pod dow. mjr. Jana Kuczyńskiego został zaatakowany przez Austriaków współdziałających z Rosjanami. Ich atak został odparty. W 1795 r. miasto zajęli Rosjanie, którzy wkrótce przekazali je do zaboru austriackiego. W 1798 r. Włodawa stała się własnością córki Izabelli z Flemingów i Adama Czatoryskich – Zofii, która niebawem poślubiła Stanisława Zamoyskiego.