FRAMPOL
Miasto (ok. 1600 mieszk.) w pd. części Roztocza Zachodniego. Siedziba urzędu gminy. Ośrodek tradycyjnego tkactwa i garncarstwa.
Frampol założony został w 1705 r. przez Franciszka Butlera. Przywilej lokacyjny uzyskał zapewne w 1738 r. (lub w 1773 r.). Parafia erygowana została tu w 1778 r. Miasto znane było z tkactwa, a zwłaszcza z wyrobu płótna, lnianych obrusów i serwet. Utrata praw miejskich nastąpiła w 1870 r., ponowne ich uzyskanie w 1993 r. We wrześniu 1939 r. Frampol został poważnie zniszczony w wyniku bombardowania przez samoloty hitlerowskie. W czasie okupacji niemieckiej zgładzona została prawie cała ludność żydowska miasta – ok. 750 osób. 24 lipca 1944 r. został wyzwolony przez działający w okolicy oddział AK „Doliny” — J. Zielińskiego.
Unikatowy, zbliżony do kwadratu układ urbanistyczny ukształtowany w końcu XVIII i w XIX w. z położonym centralnie kwadratowym rynkiem, z którego wychodzi ułożone osiowo i promieniście 8 ulic, które z kolei są połączone ze sobą ulicami poprzecznymi o przebiegu obwodowym. W rynku niewielki pomnik upamiętniający odzyskanie niepodległości w 1918 r. Kościół paraf. Matki Boskiej Szkaplerznej i św. Jana Nepomucena, murowany, wzniesiony w l. 1873-78 wg proj. Władysława Siennickiego, rozbudowany w l. 1906-09 (nawy boczne). W sąsiedztwie dzwonnica murowana z 1899 r. i drewniana plebania z końca XIX w. Na cmentarzu przykościelnym 3 kamienne fotele pochodzące z parku dworskiego w Kątach. W odl. 250 m na pn. zach. od kościoła cmentarz rzymskokatolicki, na którym m.in. kwatera żołnierzy austriackich i rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej, mogiły 12 żołnierzy polskich z armii „Kraków” poległych 15-16 września 1939 r. oraz ofiary tragicznego bombardowania miasta we wrześniu 1939 r. Bardzo liczne (kilkadziesiąt) drewniane domy i budynki gospodarcze z końca XIX i pocz. XX w. (m.in. przy ul. Tkackiej, Butlerowskiej i Przemysłowej). Stodoły usytuowane na zapleczu domów tworzą ciągi wzdłuż specjalnych gospodarczych traktów komunikacyjnych. Cmentarz żydowski (ul. Cmentarna róg Ogrodowej), rok założenia nie znany, pow. 0,61 ha, ogrodzony siatką, zachowanych ok. 85 nagrobków, najstarszy z 1857 r. W 1942 r. hitlerowcy na terenie cmentarza dokonali masowej egzekucji ok. 1 tys. Żydów z Polski, Austrii i Czechosłowacji. Miejsce stracenia ogrodzone i upamiętnione niewielką tablicą. Na pd. od miasta niewielki (4,5 ha) zalew z ośrodkami wypoczynkowymi.
7 km na zach. Dzwola. Wieś, siedziba urzędu gminy. Wzmiankowana w XIII w. W końcu XVI w. włączona w skład ordynacji zamojskiej. W XVII w. założono tu rudnię i kuźnicę.
Kościół paraf. Matki Boskiej Częstochowskiej, murowany, wzniesiony w l. 1924-27 wg proj. Ignacego Kędzierskiego. Murowana plebania z l. 1928-29. Na cmentarzu paraf, groby 43 żołnierzy polskich z oddziału płk. Władysława Płonki poległych 29-30 września 1939 r.
Skrzyżowanie dróg. 2 km na wsch. od skrzyżowania – Nadrzecze. We wsi kaplica z 3 obrazami ołtarzowymi oraz z Drogą Krzyżową wykonaną przez Jerzego Dudę-Gracza i głośny w całym kraju Dom Służebny Polskiej Sztuce Słowa, Muzyki i Obrazu prowadzony przez Fundację Kresy.