Opole – Historia
Pierwsza wzmianka o grodzie plemienia Opolan pochodzi z poł. IX w. i odnotowana została przez tzw. Geografa Bawarskiego. Wykopaliska archeologiczne, prowadzone w l. 1930-33 i 1948-78 na Ostrówku, pn. cyplu wyspy Pasieki, potwierdzają ślady osadnictwa słowiańskiego już w VIII w. Od X w. istniał tu gród-mia-sto, zamieszkany przez polskich kupców i rzemieślników. Za czasów Bolesława Chrobrego Opole urosło do rangi kasztelanii. Przed 1217 książę raciborski Kazimierz I dokonał lokacji miasta na prawym brzegu Odry, na miejscu osady targowej, leżącej na skrzyżowaniu szlaków handlowych – bursztynowego z pd. na pn. oraz z zach. na wsch. Dzięki dogodnemu położeniu miasto szybko się rozwijało. Sprzyjało temu również przeniesienie do Opola przez Kazimierza I stolicy księstwa raciborsko-opolskiego. Po śmierci Władysława I (1281) syna Kazimierza, nastąpił podział księstwa. Księstwo opolskie otrzymał po ojcu Bolko I (1258-1313). Za jego panowania Opole otrzymało mury miejskie, zakończono budowę zamku książęcego, z którego do dnia dzisiejszego zachowała się Wieża Piastowska. Bolko II (zm. 1356) nadał miastu w 1327 nowe prawa, wzorowane na prawach Środy Śląskiej. On też uznał zwierzchnictwo królów czeskich nad księstwem opolskim. Po jego śmierci nastąpiło dalsze rozdrobnienie księstwa. Ojcowską schedę podzielili między siebie Władysław II, zwany Opolczykiem, i Bolko III. Dopiero za życia synów Bolka III – biskupa Jana Kropidły i Bolka IV – miasto i księstwo powoli zaczęły odzyskiwać znaczenie. Z fundacji Jana Kropidły, który otrzymał godność biskupią, założono szpital św. Aleksego oraz rozpoczęto budowę domów murowanych. Rozkwit Opola nastąpił pod rządami ostatniego z Piastów opolskich – Jana, zwanego Dobrym. Przez pół wieku (1476-1532) jego panowania miasto cieszyło się nie zakłóconym spokojem. Rosło w siłę i bogaciło się.
O jego polskości świadczyło powszechne stosowanie języka polskiego. Jeszcze w poł. XVIII w. dokumenty i księgi cechów opolskich spisywane były w języku polskim. Jan Dobry był zręcznym władcą. Pod swym książęcym berłem potrafił zjednoczyć znaczną część Górnego Śląska: oprócz opolskiego, księstwo raciborskie, kozielskie, bytomskie. Nie był jednak przewidującym politykiem i nie potrafił przeciwstawić się presji króla czeskiego Ferdynanda Habsburga. Legatem z 1528 całą tę rozległą dziedzinę przekazał Koronie Czeskiej. Wkrótce potem zmarł (1532). Górny Śląsk zagarnęli Habsburgowie.
W okresie dwustuletnich rządów Habsburgów (1532-1741) Opole podupadło, zbiedniało. Wielokrotne pożary, epidemie i powodzie oraz zniszczenia wojny trzydziestoletniej (1618—48) dopełniły upadku miasta.
W 1742, po pierwszej wojnie śląskiej, Opole znalazło się w granicach państwa pruskiego. Liczyło wówczas ok. 2000 mieszkańców (czyli tyle, ile pod koniec panowania Jana Dobrego). U schyłku XVIII w. mieszkało tu ok. 3500 osób. Większość żyła z rzemiosła, z pracy w browarze, słodowni, młynach, rzeźni, dwóch garbarniach, trzech wytwórniach włókienniczych i cegielniach. Miasto nie mogło się podźwignąć z upadku. Wyraźny wzrost liczby mieszkańców nastąpił dopiero w XIX w. (w 1840 – 7000, 1870 -12 000, 1890 – 19 000, 1900 – 30 000). Zadecydowały o tym m.in. utworzenie w 1816 rejencji opolskiej, a wraz z nią wielu instytucji towarzyszących, rozwój przestrzenny miasta i przyłączenie do szeregu podopolskich wsi, uruchomienie w 1843 linii kolejowej Wrocław – Opole (1846 Opole – Mysłowice), a w 1857 pierwszej opolskiej cementowni – głównego czynnika miastotwórczego Opola.
Zabudowa miejska wyszła poza mury obronne, które utraciły dawną funkcję, a w l. 1822-48 rozpoczęto ich powolną rozbiórkę. Miasto zaczęło rozrastać się w kierunku pd. W końcu XIX w. powstała nowa, wielopiętrowa zabudowa w rejonie dworca głównego kolei żelaznej. Na pocz. XX w. rozbudowano opolski węzeł kolejowy i rozpoczęto budowę dużego portu przeładunkowego na Odrze.
Wraz z nowymi funkcjami administracyjnymi, wyznaczonymi przez władze pruskie (m.in. germanizacja Górnego Śląska) Opole stało się jednym z głównych ośrodków budzącego się polskiego życia narodowego. Jednocześnie napływ urzędników i robotników niemieckich przyczynił się do ożywienia mało dotąd aktywnego niemieckiego mieszczaństwa Opola, włączając je do prowadzonej przez rząd pruski akcji kulturkampfu.
W 1. poł. XIX w. ukazywały się w Opolu liczne książki polskie. Józef Lompa w 1821 wydał tu „Krótkie wyobrażenia historyi Szląska”. W latach następnych działalność narodową prowadzili nauczyciele ludowi, księża, m.in. Konstanty Damrot, dyrektor seminarium nauczycielskiego w Opolu (od 1884). Systematyczną pracę wśród ludności polskiej podjął Bronisław Koraszewski (1864—1924). W l. 1890-1922 wydawał w Opolu „Gazetę Opolską”, na której łamach drukował m.in. powieści Sienkiewicza, Kraszewskiego, Prusa. Zainicjował utworzenie wielu polskich organizacji społecznych i kulturalnych -Towarzystwa Polsko-Katolickiego (1891), Towarzystwa Śpiewu „Lutnia” (1893) i Banku Ludowego (1897), chroniącego interesy gospodarcze ludności polskiej, zwłaszcza chłopskiej.