KRASNYSTAW
Miasto powiatowe (ok. 21 000 mieszk.) położone na obszarze Działów Grabowieckich, Wyniosłości Giełczewskiej i Obniżenia Dorohuckiego, nad Wieprzem (przy ujściu rz. Żółkiewki), siedziba urzędów gminy i gminy miejskiej. Ośrodek przemysłowy (cukrownia, mleczarnia i proszkownia mleka, wytwórnia tytoniu przemysłowego, browar).
W 2 poł. sierpnia każdego roku odbywa się tu święto chmielobrania (Chmielaki Krasnostawskie).
Zachował się d. układ miejski z prostokątnym rynkiem i siecią ulic dostosowaną do ukształtowania terenu. W rynku pomnik ku czci poległych i pomordowanych w l. 1939-44. Barokowy, pojezuicki i pokatedralny kościół paraf. św. Franciszka Ksawerego, wzniesiony wg proj. Jana Hussa w l. 1697-1717, trój-nawowy, z dwuwieżową fasadą. Wewnątrz późnobarokowa sztukateria i polichromia z ok. 1723 r. wykonana przez Adama Swacha. Obok barokowe kolegium pojezuickie z pocz. XVIII w., w którym Muzeum Regionalne (ul. Marszałka J. Piłsudskiego 1) prezentujące zbiory archeologiczne, historyczne, etnograficzne, malarstwa oraz z zakresu chmielarstwa i piwowarstwa.
W d. refektarzu znajdują się malowidła ścienne wykonane w XVIII w. przez Adama Swacha. Do prezbiterium kościoła przylega barokowy pałac biskupi wzniesiony w poł. XVIII w., w l. 1780-1826 będący rezydencją biskupów chełmskich. W 2 ćw. XIX w. pałac należał do inż. Macieja Bayera (patrz: Fajsławice). W fasadę frontową wmurowane zostały wtedy gotyckie detale rzeźbiarskie pochodzące z d. zamku. W sąsiedztwie barokowe murowane budynki seminarium duchownego z 1719 r. i wikariatu z XVIII w. Gotycki d. kościół Augustianów, założony w l. 1394-1434 przez Władysława Jagiełłę, prze-
budowany w 2 poł. XV w., gruntownie przebudowany po 1826 r. ze zmianą przeznaczenia na magazyn. Obok budynki poklasztorne wzniesione w 2 poł. XVII w. W zach. skrzydle sala d. refektarza nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. W d. klasztorze charakterystyczne jest rozplanowanie wnętrza w postaci długich wąskich korytarzy i niewielkich pomieszczeń (d. cel). Nowy kościół poaugustiański filialny Świętej Trójcy, wzniesiony w 1. 1837-39 wg proj. Wawrzyńca Ziółkowskiego, murowany, jednonawowy. Zbudowany kosztem rządu carskiego dla zrekompensowania odebranych zakonnikom zabudowań starego klasztoru. W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem – z XVII w. Obok kościoła klasztor z ok. 1826 r. i dzwonnica z l. 1837-38. Dawna synagoga to obecnie siedziba spółdzielni pracy. Głaz-pomnik wystawiony w 1963 r. w miejscu publicznej egzekucji 19 marca 1863 r. Mikołaja Nieczaja – lekarza z Dubienki, dowódcy kilkusetosobowego oddziału w czasie powstania styczniowego (przy ul. Rejowieckiej). Pomnik na terenie przedmieścia Zastawie (przy szosie zamojskiej) wzniesiony w 1966 r. ku czci 86 żołnierzy polskich poległych w walce 18 września 1939 r. Na przedmieściu Góry kopiec Kościuszki usypany w 1917 r., w setną rocznicę śmierci Naczelnika. Na cmentarzu paraf, kwatera wojenna, w którym pochowanych zostało 155 żołnierzy polskich poległych 18-19 września 1939 r. i pomnik poświęcony legionom Dąbrowskiego. Cmentarz żydowski w Borku, pow. ok. 0,5 ha, zdewastowany, zachowanych 8 nagrobków. Przy ul. Poniatowskiego pomnik przyrody – lipa drobnolistna o obw. pnia 340 cm.
Pod centrum miasta ciągnie się sieć wydrążonych w podłożu lessowym korytarzy i komór rozmieszczonych w kilku kondygnacjach do głęb. 8 m. Są one zinwentaryzowane, zabezpieczone i czekają na utworzenie w nich trasy turystycznej.