Kock – Zabytki

Kock – Zabytki

Zachował się zabytkowy układ urbanistyczny z XV XVIII w. Rynek o wymiarach 120×125 m zajęty częściowo przez skwer i dworzec autobusowy. Kościół paraf. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, z l 1779-82 proj. Szymona Bogumiła Zuga, klasycystyczny, jednonawowy, murowany i otynkowany. Frontową elewację zdobi sześciokolumnowy portyk z tympanonem. Przy kościele 2 dzwonnice na planie kwadratu. Wewnątrz kościoła znajdują się m.in. obrazy Michała Borucińskiego (1885-1976): „Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny” – w ołtarzu głównym, oraz „Św. Antoni” i „Św. Michał” – w ołtarzach bocznych. W kruchcie tablice pamiątkowe poświęcone żołnierzom SGO „Polesie” poległym w 1939 r. i poległym żołnierzom 27 Wołyńskiej Dywizji AK, która wyzwoliła Kock 22 lipca 1944 r. Obok kościoła plebania, która powstała w 2 poł. XIX w. z przebudowy pierwotnego kościoła z 1 poł. XVI w., zamienionego na zbór kalwiński ok. 1555 r., zniszczonego w 1648 r., od 1650 r. użytkowanego jako kaplica rzymskokatolicka.

Zespół pałacowy tworzy budynek główny i dwie bliźniacze oficyny, połączone z pałacem ćwierćkolistymi krużgankami. W pałacu obecnie mieści się Dom Pomocy Społecznej im. Macieja Rataja, ośrodek kultury (w nim m.in. powiększone kopie 4 akwarel Zygmunta Vogla prezentujące pałac kocki w 2 poł. XVIII w., kopia obrazu H. Pilattiego „Śmierć B. Joselewicza”, portrety T. Kościuszki, A. Jabłonowskiej i gen. bryg. F. Kleeberga) i niewielkie muzeum poświęcone walkom w 1939 r. Pałac zbudowany został na terasie skarpy nad Tyśmienicą w miejscu, gdzie w XVI w. usytuowany był zamek Firlejów, zniszczony w XVII w. przez Kozaków i następnie Szwedów. W końcu XVIII w. na jego ruinach Anna z Sapiehów Jabłonowska wzniosła reprezentacyjny klasycy-styczny pałac wg proj. Szymona Bogumiła Zuga. W l. 1825-32 pałac ten przebudowano wg proj. Henryka Marconiego. Ostatnimi właścicielami pałacu do 1944 r. byli Żółtowscy. Rezydencja składa się z piętrowego pałacu i połączonych z nim ćwierćkolistymi arkadami palladiańskimi dwóch oficyn bocznych. Pałac zdobią kolumny zugowskie, które mają kamienne bazy z piaskowca i jońskie kapitele. Jego część środkowa od strony dziedzińca zwieńczona jest trójkątnym szczytem, na którym widnieją dwa kartusze herbowe. Od strony ogrodowej duży taras, a pod nim w ścianie frontowej podmurówki ćwierćkoliste nisze. Oficyny boczne mają zrekonstruowane po II wojnie światowej dachy łamane. W oficynie wsch. elementami barokowymi są oprawy okien i drzwi. Galerie mimo zachowania d. układu zostały przebudowane wg proj. Marconiego – analogiczne jak w pałacu kolumny zastąpiono filarami, ponad gzymsem znajdują się cokoły z balustradą. Każdy cokół ozdobiony jest żeliwną wazą. Pomieszczenia o zachowanym wystroju są bogato dekorowane. W głównej sieni pośrodku głównej niszy znajduje się piec kaflowy w kształcie walca, przypominający klasycystyczny ołtarz starorzymski. Ściany podzielone są pilastrami, całość od góry obiega gzyms, w którego fryzie jest charakterystyczny dla Marconiego motyw rozetek nad bocznymi wejściami. W supraportach umieszczono znaki zodiaku odnoszące się do pór roku: Skorpion -jesień, Wodnik – zima, Byk – wiosna, Lew – lato. Między „lwem” a „bykiem” znajduje się wejście do reprezentacyjnej klatki schodowej. Przejście – arkada ma podniebne kasetony wypełnione różnorodnie formowanymi rozetami. Schody prowadzą jednym biegiem do półpiętra, rozdzielają się i ponownie na wysokości piętra łączą się. Stopnie schodów ogranicza żeliwna balustrada odlana w hucie w Międzyrzecu Podlaskim, zdobiona motywem palmety według rysunku Marconiego i dwoma wazonami z marmuru kieleckiego. Na półpiętrze lustro w pięknej oprawie zwieńczonej medalionem z portretem kobiety. Na parterze klatki schodowej umieszczono tablice upamiętniające księżnę Annę Jabłonowską i Macieja Rataja (patrona mieszczącego się w pałacu Domu Pomocy Społecznej). Pałac i oficyny otacza park z 2 poł. XVI w. (pierwotnie kwaterowy), przekształcony w 1753 r. i ponownie na krajobrazowy w 1832 r. „Dom Rabina”, drewniany z wieloboczną wieżyczką, wzniesiono w XIX w. (ul. Polna róg al. Wojska Polskiego). W okresie międzywojennym należał do Josefa Morgensterna, który był rabinem kockim od 1924 r., a od 1929 r. cadykiem tutejszych chasydów. Zginął zapewne 9 września 1939 r. w czasie bombardowania Kocka. W pn.-zach. części miasta granitowy pomnik gen. bryg. F. Kleeberga proj. Kazimierza Danielewicza, odsłonięty w 1980 r. W bezpośrednim sąsiedztwie pomnika głaz pamiątkowy odsłonięty w 1999 r. z nazwami większych jednostek walczących w składzie SGO „Polesie” oraz kamień węgielny pod planowaną w tym miejscu panoramę walk wojny obronnej 1939 r.

Gen. bryg. Franciszek Kleeberg (1888-1941) urodził się w Tarnopolu. Według przekazów rodzinnych Kleebergowie mieli wywodzić się od żołnierza szwedzkiego, który podczas wojen szwedzkich dostał się do niewoli i uległ polonizacji. F. Kleeberg w 1905 r. po zdaniu matury w Wiedniu podjął naukę w Wojskowej Akademii Technicznej w Módling. W 1908 r. był oficerem artylerii w wojsku austriackim. W I. 1915-18 walczył w Legionach. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ukończył studia wojskowe we Francji. W 1928 r. otrzymał stopień gen. bryg. W 1932 r. został mianowany dowódcą 29 DP w Grodnie, w 1934 r. dowódcą III Okręgu Korpusu w Grodnie, w 1938 r. dowódcą IX Okręgu Korpusu w Brześciu. 11 września 1939 r. w związku z reorganizacją obrony polskiej i powołaniem frontów: północnego, środkowego i południowego utworzono, aby osłonić dowodzony przez gen. dyw. Stefana Dąb-Biernackiego front północny, SGO „Polesie”, której dowódcą został gen. bryg. F. Kleeberg. SGO „Polesie” najpierw broniła Brześcia, potem skierowała się ku Rumunii, następnie zmieniła kierunek marszu – na Warszawę i z kolei – na magazyny wojskowe w Dęblinie.

2-5 października 1939 r. doszło do bitwy pod Kockiem – ostatniej regularnej w wojnie obronnej 1939 r. Po kapitulacji gen. bryg. F. Kleeberg został osadzony w twierdzy Kónigstein w Saksonii. W 1941 r. poważnie zachorował i został przewieziony do szpitala Weisser Hirsch k. Drezna, gdzie zm.

5 kwietnia 1941 r. Zgodnie z jego wolą 5 października 1969 r. urnę z jego prochami przewieziono z cmentarza Neustadt w Dreźnie do Kocka i pochowano na cmentarzu wojennym.

Pomnik Tadeusza Kościuszki wykonany w 1969 r. (oparty na modelu Leopolda Wasilkowskiego z 1919 r.), a odsłonięty w 1983 r., wg proj. Jarosława Olejnickiego i Stanisława Strzyżyńskiego stoi na pn. od Rynku. Głaz-pomnik Berka Joselewicza, usytuowany jest poza miastem, przy drodze do wsi Białobrzegi (ul. B. Joselewicza). Wystawiony w 1909 r. Na pomniku błędna data urodzenia – 1760 zamiast 1764 r. i inna od powszechnie stosowanej pisownia nazwiska: Joselowicz. Przy szosie w kierunku Przytoczna znajduje się cmentarz wojenny z 1939 r., na nim grób gen. F. Kleeberga i 82 żołnierzy SGO „Polesie” (w tym 30 oficerów, 33 szeregowych i 19 nieznanych) poległych 2 i 3 października 1939 r. Na pn. wsch. od miasta cmentarz żydowski, pow. 2 ha, ogrodzony, zaniedbany, zachowało się ok. 10 nagrobków granitowych z wyrytymi napisami i prostym, liniowym ornamentem.

W środkowej części cmentarza, gdzie znajdował się ohel cadyka Menachema Mendla Morgensterna, istnieje nowy grobowiec.

Sławny cadyk Mendel osiedlił się w Kocku w 1829 r. Dziesięć lat później postanowił odizolować się od świata i polecił zamurować się w izbie swego domu koło sali modlitw. Do końca swojego życia, przez 20 lat ze światem zewnętrznym kontaktował się przez okienka w drzwiach, przez które przyjmował posiłki i przysłuchiwał się modlitwom. Do dnia dzisiejszego na miejscu jego grobu chasydzi z całego świata składają listy, tzw. kwitlechy. Na cmentarzu rzymskokatolickim zachowała się murowana kaplica z XIX w.