KIETRZ
Miasto (6800 mieszk., 250 m n.p.m.) na krawędzi Płaskowyżu Głubczyckiego i Kotliny Raciborskiej nad rz. Troją, prawym dopływem Psiny. Zaplecze gospodarcze i handlowe dla miejscowego rolnictwa. Tradycje tkackie (Zakłady Tkanin Dekoracyjnych „Welur”, produkujące m.in. dywany). Kombinat Rolny „Kietrz”. Urząd Miasta i Gminy.
Osada słowiańska (Kaczory lub Kaczor) istniejąca w XI w. Od 1255 należała do kolejnych biskupów w Ołomuńcu, a od XVIII w. do rodziny Gaszynów. Biskup Konrad w 1321 nadał osadzie prawa miejskie. W poł. XV w. miasto otoczone było wałami i fosami. Od XVI w. datują się tkackie tradycje Kietrza. Podobnie jak inne miasta. Kietrz niszczony był przez pożary. Najgroźniejsze z nich miały miejsce w: 1560, 1641, 1694, 1759, 1829 i 1840. W 1840 pracowało tu 350 warsztatów tkających len i bawełnę i 36 wełnę. W 1856 miasto uzyskało połączenie kolejowe z Głubczycami i Raciborzem.
W latach międzywojennych istniało tutaj 5 fabryk pluszu i dywanów; wówczas też miasto zwiększyło swój obszar o okoliczne wsie. Do XVI w. w Kietrzu przeważała ludność polska, która w wiekach następnych traciła prymat na rzecz Morawian. W latach II wojny światowej mieścił się w Kietrzu obóz pracy przymusowej dla polskiej ludności z Żywiecczyzny (ul. Matejki 6/7). Wyzwolenie miasta nastąpiło 31 III 1945. W czasie działań wojennych miasto zostało poważnie zniszczone. W gruzach legł m.in. pałac Gaszynów.
Kietrz zachował średniowieczny układ urbanistyczny. Z zabytków należy wymienić kościół paraf. św. Tomasza z l. 1563-77, przebudowany w XVIII w. (1720-22). Jest to trójnawowa bazylika sklepiona kolebkowo o barokowym wystroju wnętrza. Do naw bocznych dobudowano barokowe kaplice, przykryte kopułkami zakończonymi latarnią. Ośmioboczną wieżę, wyrastającą z kwadratowego planu, wieńczy hełm z latarnią (1772). W sąsiedztwie kościoła ruiny pałacu (XVI-XIX w.), należącego do rodu Gaszynów. Na pobliskim cmentarzu interesująca kaplica cmentarna Świętego Krzyża. W rynku trzy barokowe figury religijne (1730), a przy ul. Górskiej (nr 2, 16, 32, 40) domy mieszkalne z XIX w. W Kietrzu i okolicy od kilkudziesięciu lat prowadzone są badania archeologiczne. Przy drodze do Ściborzyc Wielkich (ul. Kościuszki) na 40 ha przebadano ok. 3000 grobów ciałopalnych, popielnicowych i ko-morowych z okresu neolitu, epoki brązu i żelaza. Przy ul. Okopowej osada z okresu kultury łużyckiej i celtyckiej. W okolicy szpitala osada neolityczna, użytkowana w epoce brązu, okresie wpływów rzymskich i wczesnośredniowiecznym. W rejonie ul. Górskiej, w zalewowej dolinie Troi, cmentarzysko z okresu wpływów późnorzymskich III-IV w. n.e. Plony wykopalisk mają stanowić podstawę eksponatów przyszłego muzeum archeologicznego w Kietrzu.
■ 4 km na pd. od Kietrza (droga do Pilszcza) rezerwat przyrody „Góra Gipsowa” utworzony w 1957 (1 ha). Roślinność stepowa z ostrężnikiem panońskim i kostrzewą walezyjską. Na Górze Gipsowej (285 m) pokłady gipsu, eksploatowane do lat sześćdziesiątych.
NOWA CEREKWIĄ
Wieś. Od XIII w. do 1939 miasto. W centrum osady rynek. Godne uwagi domy z bramami z poł. XIX w. oraz barokowo-klasycystyczny kościół z 2. poł. XVIII w. We wnętrzu pięknie rzeźbione ołtarze, chrzcielnica i płyta nagrobna z XVI w. Nad rzeką Troją zamek z przełomu XVII i XVIII w.
SUCHA PSINA, wieś.
Rozgałęzienie dróg.
6 km na wsch. Baborów, miasto nad rzeką Psiną (ok. 4000 mieszk.). Urząd Miasta i Gminy. Cukrownia „Baborów”. Założone w XIII w. W I. 1340-1810 należało do zakonu Dominikanek w Raciborzu. W centrum trójkątny rynek, na którym XIX-wieczny ratusz. W sąsiedztwie domy z 1. poł. XIX w. Kościół paraf, z poł. XIX w. Na cmentarzu drewniany kościół z 1700 kryty gontem z piękną osiemnastowieczną polichromią.
BOGUCHWAŁÓW
We wsi gotycko-renesansowy kościół z 1602. We wnętrzu sklepienie krzyżowe z ozdobnymi żebrowaniami oraz ołtarze w kształcie tryptyku. Kaplica z trójdzielnym renesansowym szczytem. Wieża posiada attykowe zwieńczenie. Pod nr. 27 murowany spichlerz z XIX w.
BERNACICE
We wsi rozgałęzienie dróg.
■ 4 km na wsch. wieś Babice, gdzie kościół z I. 1789-92. Wewnątrz zwrócić należy uwagę na ołtarz i zwieńczenie chrzcielnicy. Polichromia z XIX w.