GÓRA ŚW. ANNY
Wzniesienie (400 m n.p.m.) i miejscowość. Góra św. Anny, zwana pierwotnie Chełmem nosiła również nazwę Góry Chełmskiej (m.in. użytej przez Norberta Bonczyka w 1886) i Chełmskiego Wierchu (m.in. Dom Polski „Chełmski Wierch” w Porębie zorganizowany w latach międzywojennych przez Związek Polaków w Niemczech).
Wzniesienie zbudowane z wapienia osadowego i bazaltu wchodzi w skład Wyżyny Śląskiej. Urozmaicona rzeźba powierzchni oraz szata roślinna stwarzają korzystne warunki do rozwoju turystyki w rejonie Góry św. Anny. W 1971 na pow. 2,69 ha utworzono rezerwat geologiczny, w którym oglądać można rzadkie profile i zjawiska geologiczne. W nieczynnym kamieniołomie widoczny bazaltowy stożek wulkaniczny sprzed milionów lat, tzw. pagórek tufowy z tkwiącymi w nim blokami skał osadowych (pyły i bomby wulkaniczne o charakterystycznym brunatnoczerwonym zabarwieniu).
Górę św. Anny zgodnie z uchwałą WRN w Katowicach z 13 XII 1946 przekształcić miano w park narodowy (120 ha), lecz dopiero w 1988, na podstawie uchwały WRN w Opolu, powstał Park Krajobrazowy „Góra św. Anny” o pow. 5775 ha.
W okolicy niewielkie lasy bukowe z domieszką dębów. U podnóża góry, od strony wsi Poręba, typowy krajobraz górski. Ze stoków góry, a zwłaszcza widokowego tarasu restauracji „Amfiteatron”, wspaniała panorama na Nieckę Kozielską i Odrę.
Góra św. Anny od zarania Słowiańszczyzny spełniać musiała funkcję miejsca kultowego dla plemienia Opolan, o czym świadczą znaleziska archeologiczne, potwierdzające pobyt człowieka we wczesnym średniowieczu.
Pod koniec XV w. (ok. 1480) z fundacji Strzałów, właścicieli Poręby, na górze Chełm zbudowano drewniany kościół pod wezwaniem św. Anny z bukowym posążkiem patronki (wys. 66 cm). W krótkim czasie obiekt stał się miejscem pątniczym. W pocz. XVII w. posążek zaopatrzono w relikwie św. Anny. W 1631 nowy właściciel terenów, hr. Melchior Ferdynand Gaszyn (Gaszyński) z Żyrowa, wywodzący się z ziemi wieluńskiej, ufundował drewniany klasztor, w którym w 1659 zamieszkali franciszkanie z Krakowa. Dopiero w 100 lat później wzniesiono kamienny klasztor, a w l. 1700-09 Jerzy Adam Gaszyn odbudował walącą się kalwarię. Od poł. XVIII w. (po przyłączeniu tej części Górnego Śląska do Prus) konwent annogórski wyłączony został z prowincji krakowskiej oo. franciszkanów i włączony do prowincji śląskiej. Klasztor słynął w tym okresie z popularyzacji słowa i książki polskiej wśród licznie przybywających tu pielgrzymów. W 1810 zakonnicy musieli opuścić klasztor w związku z sekularyzacją zakonów. W 1859 powrócili znów, ale już niemieccy. I oni usunięci zostali w 1875, w okresie tzw. Kulturkampfu. Powrócili ponownie w 1887. Równolegle z rozwojem klasztoru rozwijała się wieś (Annaberg), która obsługiwała licznie przybywających pątników. W 1910 liczyła 707 mieszkańców, z których 558 mówiło językiem polskim, 31 językiem polskim i niemieckim, a 115 językiem niemieckim.
W okresie III powstania śląskiego Góra św. Anny stała się terenem zaciętych walk. 3 maja, po gwałtownym szturmie, pododdziały Grupy „Północ” zdobyły Górę Chełmską. 21 maja ruszyła kontrofensywa oddziałów niemieckich od strony Wysokiej, Oleszki i Żyrowej. Dwukrotnie powstańcy odpierali Niemców i mimo bohaterskiej obrony musieli odstąpić pozycje na Górze św. Anny. Walki u podnóża masywu trwały do czerwca. Niemcy nie zdołali przełamać powstańczego frontu. Ofiarność i bohaterstwo walczącego ludu śląskiego zdecydowały, że rozpoczęto rozmowy na temat korzystniejszego podziału terenów plebiscytowych. Chełmski Wierch pozostał w niemieckiej części Górnego Śląska do 23 I 1945, kiedy wkroczyły oddziały Armii Czerwonej.
Do 1939 Góra św. Anny była terenem żywej działalności narodowej, prowadzonej przez Związek Polaków w Niemczech we własnym Domu Polskim „Chełmski Wierch” w Porębie oraz w Domu Pielgrzyma na Górze św. Anny. Grzbiet góry i okolice gościły liczne grupy i obozy Polaków, młodzieży zorganizowanej w Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. W tym czasie (1934-38) Niemcy zbudowali u podnóża góry (w starym kamieniołomie) amfiteatr na 20000 osób.