O prężności napływowego elementu niemieckiego na pocz. XIX w. świadczyć może budowa w 1805 kościoła i powstanie parafii ewangelickiej. Polski ruch narodowy rozwijał się w 2. poł. XIX w. w miejscowościach wokół Gliwic (dziś w obrębie miasta). W 1871 powstało Katolickie Koło Polskie w Szobiszowicach, a 4 lata później utworzono „Stowarzyszenie Ludowe dla Gliwic i okolicy”. W 1899 z inicjatywy ks. Stanisława Przeniczyńskiego powstało Towarzystwo Polskich Robotników (później Związek Polsko-Katolickich Robotników w Gliwicach). W 1. 1892-94 Franciszek Przeniczyński wydawał w Gliwicach pierwsze w tym mieście pismo polskie „Opiekun Katolicki”. Poza tym ukazywał się tygodnik „Iskra” (1903) – społeczno-kulturalne pismo ludowe, wydawane przez Joachima Sołtysa, jednego z wybitnych działaczy „elsów” gliwickich, skazanych w 1905 przez władze pruskie za kultywowanie języka polskiego i pielęgnowanie polskiej świadomości narodowej. W l. 1903-21 wychodził gliwicki dziennik polityczny „Głos Śląski”, przez pewien czas (1903-10) redagowany przez działacza narodowego Józefa Siemianowskiego.
Po zakończeniu I wojny światowej Górny Śląsk był widownią ciągłych wystąpień proletariatu. Liczne strajki miały miejsce w gliwickich fabrykach i kopalniach, m.in. w kwietniu 1919 zastrajkowała kopalnia „Gliwice”. W centrum miasta doszło do wystąpień robotniczych. Do wzburzonego tłumu oddziały Grenzschutzu otwarły ogień z karabinów maszynowych. Byli zabici i ranni. W okresie powstań i plebiscytu (1919-21) w mieście reaktywowano działające tu przed wojną polskie organizacje związkowe i narodowe, otwarto czytelnie Towarzystwa Czytelni Ludowych. Plebiscyt w 1921 w powiecie gliwicko-toszeckim wypadł korzystnie dla Polski (57,5% ogółu głosów). Natomiast w mieście Gliwice większość głosujących opowiedziała się za Niemcami. Na pocz. XIX w. miasto było siedzibą licznych niemieckich urzędów państwowych, przemysłowych oraz organizacji handlowych i przemysłowych – co wraz ze skuteczną polityką germanizacyjną zdecydowało o obliczu narodowym miasta; wobec polskich działaczy narodowych bojówki niemieckie stosowały terror. Symbolem poniesionych wówczas ofiar jest dr Wincenty Styczyński, zamordowany 18 IV 1922 przez niemieckiego bojówkarza.
W okresie międzywojennym w Gliwicach istniały liczne organizacje polskie, m.in. Polskie Zjednoczenie Zawodowe, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Związek Polaków w Niemczech. Ich działalność została ograniczona po dojściu Hitlera do władzy. Wybuch II wojny światowej związany jest z tzw. prowokacją gliwicką – sfingowanym napadem na radiostację 31 VIII 1939, który miał dać Niemcom pretekst do agresji na Polskę. Po wybuchu wojny niemiecko-polskiej wielu działaczy polskich, w tym powstańców, aresztowano i rozstrzelano. Od 26 X 1939 powiat miejski gliwicki wraz z bytomskim i zabrskim włączone zostały do rejencji katowickiej. Podczas II wojny światowej istniało w mieście wiele obozów przymusowych dla robotników, kilkadziesiąt dla jeńców wojennych oraz 4 filie obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka. Miasto zostało zdobyte przez oddziały Armii Czerwonej 28 I 1945. Podczas walk o miasto zniszczeniu uległo 20% ogółu budynków. Największe straty poniosło śródmieście Gliwic. Po 1945 obszar miasta zwiększył się do 136 km2 (1975). W skład miasta wchodzą: Trynek (od 1887), Sobiszowice (od 1927), Żemiki (od 1927), Sośnica (od 1927), Stare Gliwice (od 1927), Wójtowa Wieś (od 1927), Ligota Zabrska (od 1927), Łabędy (od 1965), Czechowice (od 1965), Brzezinka (od 1975), Bojków (od 1975), Wilcze Gardło (od 1975), Ostropa (od 1975).
Na terenie miasta zbudowano wiele nowych osiedli mieszkaniowych, m.in. Sikornik, im. M. Kopernika, Kosmonautów, S. Żeromskiego, Gwardii Ludowej i Powstańców Śląskich. Gliwice znane są z największego po Warszawie skupiska inteligencji technicznej. Poza Politechniką Śląską mają tu siedziby liczne instytuty naukowo-badawcze i biura konstrukcyjno-projektowe, wśród nich „Hydrosan”, „Biprohut”, Instytut Metalurgii Żelaza, Instytut Materiałów Ogniotrwałych.
Muzeum w Gliwicach wspólnie z istniejącym od 1961 Towarzystwem Miłośników Ziemi Gliwickiej (od 1976 Towarzystwo Przyjaciół Gliwic) wydaje od 1963 rocznik „Zeszyty Gliwickie”. W 1987 Muzeum rozpoczęło wydawanie „Rocznika Muzeum w Gliwicach” (z datą od 1986), a TPG kontynuuje edycję „Zeszytów Gliwickich”. Od 1956 w Gliwicach wychodzi tygodnik „Nowiny Gliwickie”. W mieście ma swój oddział „Dziennik Zachodni”. Jednym z interesujących wydawnictw, działających na Górnym Śląsku jest gliwickie wydawnictwo „Wokół Nas”, wydawca m.in. serii albumów poświęconych miastom górnośląskim. Miejski Ośrodek Kultury działający od 1980 jest wydawcą miesięcznika „Gliwicki Magazyn Kulturalny”.