WOJSŁAWICE
Wieś, siedziba urzędu gminy. Położona na Działach Grabowieckich, nad rz. Wojsławką.
Wzmiankowana w 1434 r„ od 1440 r. miasto na prawie magdeburskim lokowane przez Jana Ligęzę Czyżowskiego herbu Półkozic – kasztelana krasnostawskiego. W 1446 r. miejsce sejmiku ziemi chełmskiej. Wielokrotnie niszczone przez pożary. Utrata praw miejskich w 2 poł. XIX w. 17 kwietnia 1944 r. oddziały AK i BCh pod wspólnym dowództwem por. Witolda Fałkowskiego „Wilka” stoczyły zacięty bój z licząca blisko 1 tys. ludzi kamą ekspedycją niemiecko-ukraińską złożoną z żandarmerii hitlerowskiej i formacji SS-Galizien.
Zachowany miejski układ urbanistyczny z zabudowanym prostokątnym rynkiem z ulicami wychodzącymi z naroży i pierzei wsch. Kościół paraf. św. Michała Archanioła wzniesiony w l. 1595-1608, rozbudowany w końcu XVII w. wg proj. Jana Michała Linka, późnorenesansowy, zbarokizowany. Kilkakrotnie restaurowany po kolejnych pożarach. Obiekt jednonawowy, na rzucie prostokąta z prezbiterium zamkniętym trójbocznie i dwiema symetrycznie dobudowanymi kaplicami. Wyposażenie wnętrza głównie późnobarokowe. W ołtarzu głównym krucyfiks z XVII w. Dach nad nawą dwuspadowy, nad kaplicami bocznymi dachy namiotowe. Przy kościele wnosi się dzwonnica z drugiej poł. XVIII w. przebudowana w l. 1945-46. W jej ścianie dwa neogotyckie epitafia z poł. XIX w. Pięć kapliczek wzniesionych w 1762 r., fundacji Marianny Daniłowiczów Potockiej, położonych przy wszystkich drogach wjazdowych do Wojsławic. Murowane z kamienia i cegły, otynkowane, o namiotowych daszkach. Kapliczki te miały strzec miasteczka od klątwy rzuconej przez rabina. Cerkiew unicka św. Eliasza Proroka wzniesiona w 1771 r., barokowa, murowana na rzucie prostokąta zamkniętego pięciobocznie, z oszkarpowaną fasadą zwieńczoną trój bocznym szczytem. W l. 1864-1945 zmieniona na cerkiew prawosławną. Od 1964 r. magazyn Muzeum Lubelskiego. We wnętrzu zachowane malowidła ścienne architektoniczne i o tematyce biblijnej z XVIII-XX w. Przy cerkwi wolno stojąca dzwonnica, murowana z cegły, z 1849 r. zwieńczona dużym, cebulastym hełmem. Dwie d. synagogi żydowskie w rynku: z 1890 r. – obecnie magazyn, i z 1780 r. – obecnie biblioteka. Starsza, murowana, zbudowana na planie prostokąta, jednokondygnacyjna, kryta dachem czterospadowym. Elewacja zewnętrzna przedzielona pilastrami. Okna półkoliste w profilowanych opaskach. W elewacji wschodniej na osi okno w kształcie okulusa, w partii dachowej wstawka w formie ścianki attykowej. Wnętrze sali modlitw przykryte stropem drewnianym w formie spłaszczonego, ściętego stożka o podstawie ośmiobocznej. Pozostałości zamku na wzniesieniu Zamczysko użytkowanego od 1497 r. do ok. 1780 r., później stopniowo rozbieranego. Zachowały się fragmenty fundamentów. Pomnik Tadeusza Kościuszki (wylot ul. Uchańskiej) wystawiony w 1918 r. z wykonaną w kamieniu figurą Naczelnika (na cokole z 1905 r. pod pomnik ku czci cara Aleksandra II). Pomnik partyzantów poległych w 1944 r. Pomnik przyrody – nisza źródlana o pow. 0,015 ha. Na cmentarzu paraf., w obrębie tzw. starego cmentarza, pomnik i mogiła 11 żołnierzy NSZ poległych 10 czerwca 1945 r. w walce z siłami UB, NKWD oraz jednostką szkoły podchorążych z Chełma w rejonie wsi Huta i Kasiłan. Wśród poległych był dowódca zgrupowania NSZ mjr dr Mieczysław Pazderski „Szary” (1908-45), któremu propaganda komunistyczna w latach powojennych przypisywała pacyfikację ukraińskiej wsi Wierzchowiny. Cmentarz żydowski o pow. 0,62 ha, zaniedbany, zachowały się fragmenty kilku nagrobków.
11 km na pn. Majdan Leśniowski. We wsi drewniany kościół paraf, polskokatolicki Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1928 r. Wewnątrz ołtarz główny o cechach baroku, z XIX w., przeniesiony z cerkwi w Dorohusku, w jego polu głównym obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z poi. XIX w. pochodzący z kościoła w Dobroszycach na Dolnym Śląsku. W stojącej obok kościoła dzwonnicy dzwony z 1588 i 1702 r. pochodzące również z Dolnego Śląska.
8 km na pn. wsch. Turowiec. We wsi d. cerkiew greckokatolicka św. Barbary, drewniana, wzniesiona w XVIII w., przeniesiona na obecne miejsce z Ulhówka, obecnie użytkowana przez kościół polskokatolicki.