RACIBÓRZ
1. Baszta więzienna 2. Renesansowe kamieniczki 3. Statua maryjna 4. Kościół parafialny NMP 5. Kościół św. Jakuba 6. Budynek dawnej szkoły ewangelickiej i gimnazjum 7. Kościół odpustowy Matki Boskiej 8. XIX-wieczna kapliczka, tzw. pomnik zgody 9. Zamek piastowski 10. Pomnik Matki Polki 11. Pomnik Stanisława Moniuszki 12. Pomnik Arki Bożka 13. Muzeum, dawny kościół Domin i kanek 14. Pomnik J. Eichendorffa.
Miasto (65 000 mieszk., 188 m n.p.m.) w Kotlinie Raciborskiej nad Odrą. Ważny ośrodek przemysłowy („Rafako” Fabryka Kotłów, „Rafamet” Fabryka Obrabiarek, Zakłady Elektrod Węglowych, „Kolzam” Kolejowe Zakłady Maszyn, Zakłady Chemii Gospodarczej „Henkel Polska”, cukrownia „Racibórz”, Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Mieszko”, zakłady piwowarskie) i kulturalny regionu (Muzeum, „Strzecha”, Raciborski Dom Kultury, Kolegium Nauczycielskie, szkoła muzyczna). Siedziba Urzędu Miejskiego.
Śródmieście Raciborza zachowało swój średniowieczny układ urbanistyczny. Z murów miejskich pozostały tylko fragmenty przy ul. Długosza i baszta więzienna z przełomu XIV i XV w. Średniowieczny Racibórz posiadał trzy bramy: Krakowską, Wrocławską i Morawską. Podczas odbudowy miasta przywrócono wielu obiektom ich pierwotny charakter (eliminując późniejsze przebudowy). Dlatego też jedna z pierzei rynkowych posiada piętrowe kamieniczki renesansowe z attykowymi sterczynami. W centrum rynku późnobarokowa statua maryjna z 1727 fundowana przez miasta śląskie w okresie panującej zarazy.
Obok rynku, przy ul. Mickiewicza 8, gotycki kościół paraf. NMP, ufundowany przez Mieszka III, księcia cieszyńskiego w 1286. Najstarsza część świątyni, prezbiterium, pochodzi z ok. 1300, nawa z XIV w., filary i sklepienie z poł. XVI w. W kościele tzw. Kaplica Polska z poł. XV w., przebudowana w stylu barokowym. Wieża z XVI w. przebudowana w 1892. Kościół został przebudowany w 1945. Po przeciwległej stronie rynku kościół św. Jakuba, należący do dominikanów. Zbudowany po 1300 w stylu gotyckim. Przebudowany w poł. XVII w. oraz pod koniec XIX w. (fasada). Odbudowany w 1947. W kościele piękna kaplica Gaszynów o wczesnobarokowej dekoracji stiukowej.
Przy ul. Gimnazjalnej 3 klasycystyczny budynek d. szkoły ewangelickiej i gimnazjum z pocz. XIX w. (dziś siedziba Zespołu Szkół Ekonomicznych). Na budynku tablica pamiątkowa informująca, że uczniami gimnazjum byli Emanuel Smółka – działacz z okresu Wiosny Ludów i Jan Kasprowicz (1860-1926), poeta. Dwuwieżowy kościół odpustowy Matki Boskiej (z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej) z l. 1723-36 jest typowym przykładem świątyni barokowej o wieżach zakończonych cebulastymi hełmami z latarniami. Nawa sklepiona kolebkowo posiada trzy pary lunet, połączona jest z wielobocznym prezbiterium. Przy ul. Głubczyckiej tzw. pomnik zgody – XIX-wieczna kaplica, upamiętniająca porozumienie z 1288 między biskupem Tomaszem II i księciem Henrykiem IV.
Po drugiej stronie Odry resztki świetności piastowskiego zamku książąt raciborskich, zbudowanego w XIII w., z którego zachowała się częściowo gotycka kaplica (1281-87), fundacji księcia Przemysława (odbudowana w XIX w. w stylu neogotyckim). W l. 1603-35 zamek rozbudowany był na rezydencję renesansową. W czasie II wojny światowej poważnie zniszczony. Zachowały się jedynie pn.-wsch. skrzydło i budynek bramny wzniesiony w 1306-1336 przez ostatniego piastowskiego księcia raciborskiego Leszka. Trwają prace remontowo-konserwatorskie przy zachodniej części zamku, co stworzy ok. 800 nr powierzchni użytkowej.