Turobin. Wieś nad rz. Por, siedziba urzędu gminy.
Jako osada nadany w 1389 r. Dymitrowi z Goraja przez króla Władysława Jagiełłę. Lokacja miasta nastąpiła w 1420 r. Wzmianki o mieszkających tu Żydach pochodzą z 1420 r. Istnienie filialnego kościoła rzymskokatolickiego wzmiankowane w 1430 r. W 1509 r. Tatarzy złupili Turobin i spalili kościół. W 1596 r. miasto znalazło się w posiadaniu Jana Zamoyskiego, a w składzie ordynacji zamojskiej było do 1866 r. Przed 1598 r. w Turobinie wzniesiona została cerkiew, rozebrana ok. 1750 r. Kolejną cerkiew – prawosławną wzniesiono w 1882 r., istniała do 1929 r. W 1870 r. nastąpiła utrata praw miejskich. W okresie okupacji hitlerowskiej w l. 1942-43 ukazywał się „Biuletyn Radiowy”, pismo zawierające nasłuchy radiowe.
Zachował się d. układ urbanistyczny z czworobocznym rynkiem i szachownicowym układem ulic. Kościół paraf. św. Dominika, murowany, wzniesiony w 1530 r. z fundacji Górków, w l. 1584-95 zamieniony na zbór kalwiński, rozbudowany w 1595 r., przebudowany w l. 1620-23 zapewne wg proj. Jana Jaroszewicza. Jednonawowy z wydłużonym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium i parą kwadratowych kaplic. Wnętrze kościoła ozdobione zostało późnorenesansową sztukaterią , w typie kalisko-lubelskim, a wykonaną ok. 1623 r. przez muratora Jana Wolffa. W kluczu tęczy od strony prezbiterium data powstania sztukaterii, kartusz z inicjałami JW i gmerek muratora. Obok dzwonnica z kostnicą, murowana z końca XVIII w. Ołtarz główny późnorenesansowy z ok. 1623 r., fundacji Tomasza Zamoyskiego, z barokowymi obrazami Świętej Trójcy i św. Jana Nepomucena pochodzącymi zapewne z kościoła Bernardynów w Radecznicy. W kaplicach obrazy z XVII w., w pn. – św. Anny Samotrzeć, w pd. – Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W pn. wewnętrznej ścianie prezbiterium renesansowa płyta nagrobna Anny Świdwiny (zm. 1546 r.). W pobliżu kościoła poskładane fragmenty nagrobków z całkowicie zniszczonego cmentarza żydowskiego oraz trójkondygnacyjna, barokowa dzwonnica. Dawna synagoga żydowska Z XIX w., spalona w 1915 r., następnie odbudowana – obecnie w użytkowaniu spółdzielni gminnej. Obok parterowy d. dom modlitwy kobiet. Drewniana kaplica cmentarna św. Marka, wzniesiona w 1822 r. na terenie d. cmentarza św. Marka, ok. 300 m na pn. zach. od kościoła. Na terenie cmentarza znajdują się jedynie 2 krzyże drewniane i ślady mogił ziemnych. Na cmentarzu rzymskokatolickim (d. także prawosławnym i greckokatolickim) położonym 1 km na pd. od wsi, na terenie Załawcza, rośnie lipa drobnolistna o obw. pnia 950 cm. Drzewo jest bardzo zniszczone i ma połamane przez wiatr konary oraz pień. Na cmentarzu mogiły 6 żołnierzy WP poległych 17 września 1939 r., żołnierzy AK i mieszkańców wsi – ofiar II wojny światowej.
HUTA TUROBIŃSKA
Wieś, w której na pocz. XVII w. istniała huta szklana, należąca do ordynacji zamojskiej. Drewniany wiatrak koźlak wzniesiony w 1907 r.
5 km na pd. wsch. Gilów. Wieś założona ok. 1780 r. Kościół paraf. Najświętszego Serca Pana Jezusa, drewniany, jedtonawowy, wzniesiony w l. 1929-32, rozbudowany w 1938 r. (zakrystia) i latach pięćdziesiątych XX w. W sąsiedztwie dzwonnica drewniana z 1938 r. Przy drodze do Huty Turobińskiej cmentarz rzymskokatolicki, na którym pochowam są m.in. nieznany żołnierz polski poległy we wrześniu 1939 r. i por. Stefan Lis zabity przez UB 21 lutego 1945 r.