WODZISŁAW ŚLĄSKI
Centrum Wodzisławia Śląskiego ok. 9 km na pd.-wsch. Miasto (70 700 mieszk., 285 m n.p.m.) na Płaskowyżu Rybnickim nad rzeczką Leśnicą, prawym dopływem rz. Piotrówki wpadającej do Olzy. Ośrodek przemysłu węglowego (kopalnie, „1 Maja”, „Marcel”), chemicznego (Zakłady Koksochemiczne „Radlin”), spożywczego (Zakłady Koncentratów Spożywczych „Wodzisław Śląski” i zakłady zbożowo-młynarskie). Siedziba Urzędu Miejskiego.
Historyczne centrum Wodzisławia cechuje układ owalnicowy. Pośrodku prostokątnego układu urbanistycznego rynek (bez ratusza zniszczonego podczas ostatniej wojny) z domami podcieniowymi, z którego czterech naroży i środków pierzei rynkowych wybiegają ulice. Po odbudowie w latach trzydziestych XIX w. miasto zostało usytuowane na pochyłości. W najwyższym punkcie znajduje się kościół parafialny i plebania, najniżej zamek (dziś siedziba Muzeum) z placem zamkowym łączącym się z narożem pn.-wsch. rynku.
Do najcenniejszych zabytków centrum Wodzisławia należy zespół klasztorny Minorytów: kościół z XIII w., pierwotnie drewniany, ufundowany przez księcia opolskiego Władysława, murowany w XV w., zniszczony w 1945, odbudowany w 1966, budynek klasztorny z XVII w., w którym po wielkim pożarze w 1822 była siedziba władz miejskich, szkoła, mieszkanie dla nauczyciela i więzienie miejskie (od 13 VIII 1814 własność miasta, obecnie siedziba Sądu Rejonowego). Kościół Świętej Trójcy – od 8 II 1830 własność gminy ewangelickiej.
Zamek wodzisławski zbudowany w XVIII w. przez Guidobalda Józefa von Dietrichsteina, właściciela wolnego państwa stanowego, w stylu francuskiego baroku klasycznego (od końca XIX w. własność miasta). W lesie podmiejskim, na Grodzisku, neogotycka wieża widokowa (Wieża Romantyczna) zbudowana w 1867 przez ostatniego właściciela wolnego państwa stanowego, Edwarda Braunsa.
Przy ul. Kościelnej kościół paraf. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z 1909-11, wzniesiony na wcześniejszym z XV w. Uszkodzony w marcu 1945, odbudowany w 1946.
W pd. części miasta (dojście z rynku ul. Targową i ul. Więźniów Oświęcimskich) mogiła i pomnik, upamiętniające męczeńską śmierć więźniów w czasie ewakuacji obozu oświęcimskiego.
W Wodzisławiu od 1971 znajduje się Muzeum (ul. W. Kubsza 2), m.in. ze stałą wystawą: Pradzieje i dzieje Rybnickiego Okręgu Węglowego. Z dziejów Wodzisławia (1922-1939). Muzeum czynne: w środy 12-17, pozostałe dni 10-14.30, w poniedziałki nieczynne. Tel.: (0-36) 55-25-74.
W mieście działa Towarzystwo Miłośników Ziemi Wodzisławskiej, organizator dorocznej imprezy „Dni Wodzisławia”, wydawca miesięcznika „Herold Wodzisławski”.
Spośród miejscowości włączonych w 1975 do Wodzisławia należy wymienić: Radlin (obejmuje dawne gminy Radlin Górny i Dolny, Biertułtowy, Głożyny i Obszary). Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1365, a o Biertułtowach z XII w. Interesujący jest barokowy kościół Wniebowzięcia NMP z 1737; Jedłownik (od 1949 w Wodzisławiu), skąd pochodzi drewniany kościół św. Barbary z XVII w., przebudowany w 1888, odbudowany po zniszczeniach wojennych, z gotycką chrzcielnicą z XVI w. wykonaną z piaskowca, przeniesiony w 1974 do Jastrzębia-Zdroju (Osiedle Przyjaźni); Kokoszyce – o tradycjach uzdrowiska (Wilhelmsbad), kąpiele siarczane. W zabytkowym parku (dęby, buki i brzozy) XVIII-wieczny pałac, od 1928 Dom Rekolekcyjny Kurii Biskupiej w Katowicach (obecnie Kurii Archidiecezjalnej) im. ks. bpa Stanisława Adamskiego. Pszów – od 1 I 1995 ponownie samodzielne miasto (14 900 mieszk., 311 m n.p.m.), w Kotlinie Raciborsko-Oświęcimskiej. Pierwsza wzmianka z 1265. Prawa miejskie w 1954. Znajduje się tu późnobarokowy, dwuwieżowy kościół paraf. Narodzenia Matki Boskiej z 1743, zbudowany wg proj. Gensa, wieże z 1847, ołtarz z l. 1750-80 wykonany przez Antoniego Bamabasa z Kranówie (Karniowa) na wzór ołtarza kościoła opawskiego, nawa kościelna pięcioprzęsłowa, kryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Jeden z ważniejszych ośrodków pątniczych na Górnym Śląsku.
W Wodzisławiu, Pszowie, Radlinie i Rydułtowach wiele miejsc upamiętniających wydarzenia narodowe z okresu powstań śląskich i II wojny światowej. Na uwagę zasługują pomniki w Rydułtowach. Na miejscowym cmentarzu pomnik ku czci poległych żołnierzy polskich z 1939. W Wodzisławiu pomnik Powstańców Śląskich z 1975 przy ul. T. Kościuszki. W centrum Wodzisławia, na pl. I Czechosłowackiej Brygady Pancernej, tablica z 1971 poświęcona pamięci poległych żołnierzy czechosłowackich w czasie wyzwalania ziemi wodzisławskiej. Przy ul. Wzgórze pomnik z 1961 dla uczczenia bohaterskich żołnierzy Armii Czerwonej poległych w walkach na ziemi wodzisławskiej. Przy ul. Ofiar Oświęcimskich pomnik z 1955 poświęcony pamięci 43 więźniów politycznych zamordowanych podczas ewakuacji obozu oświęcimskiego w styczniu 1945. W Pszowie odsłonięto we wrześniu 1984 obelisk ku czci śląskiego Drzymały – Franciszka Chrószcza, który zginął w 1906, broniąc swego prawa do zamieszkania na rodzinnej ziemi.