Lublin – Zwiedzanie Trasa 3
Pl. Zamkowy – al. Tysiąclecia – ul. Lwowska – Kalinow-szczyzna – ul. Krzemieniecka – ul. Walecznych – ul. Unicka – ul. Lubartowska – ul. Świętoduska – pl. Władysława Łokietka
Proponowana trasa zwiedzania ma ok. 5,5 km dł. i na jej przejście – łącznie ze zwiedzaniem opisanych obiektów – należy przeznaczyć od 3,5 do 4 godz.
Wędrówkę zaczynamy przy schodach prowadzących do Zamku, gdzie wmurowano tablicę przedstawiającą plan miasta żydowskiego. Gmina żydowska powstała tu ok. poł. XIV w. Na mocy przywileju, jaki miał Lublin, mieszkania Żydów nie mogły się znajdować w obrębie murów miejskich, i dlatego miasto żydowskie powstało na Podzamczu, przy pn. stoku wzgórza zamkowego. Przywileje królewskie powodowały rozwój gminy, która w poł. XVI w. była trzecią w Koronie pod względem liczebności. Od 1518 r. istniała tu znana w Europie szkoła wyższa – jesziwa. Tu powstała w 1547 r. jedna z pierwszych w Polsce drukarnia hebrajska. W l. 1581-1764 w Lublinie, a czasami w Jarosławiu, obradował Waad Arba Aracot – „Sejm Czterech Ziem”. Był to sejm reprezentujący ziemstwa i duże gminy Rzeczypospolitej, przy którym funkcjonował także trybunał sądowy. Z czasem Żydzi zaczęli osiedlać się na Starym Mieście. Przed II wojną światową stanowili ponad 30% mieszkańców Lublina. W czasie okupacji Niemcy dokonali eksterminacji ludności żydowskiej m.in. w obozach zagłady w Bełżcu, na Majdanku i w Lesie Krępieckim. Przy pl. Zamkowym 10 w miejscu byłej ul. Szerokiej 28 znajduje się tablica upamiętniająca życie i działalność współtwórcy chasydyzmu w Królestwie Polskim, słynnego cadyka rabiego Jakowa Icchaka Horowitza (1745—1815) – „Jasnowidzącego z Lublina”. Z lewej strony wzgórza zamkowego znajduje się tablica upamiętniająca istnienie w tym miejscu bóżnic – Maharszala wzniesionej w 1567 r. i Maharama dobudowanej w XVII w. – zburzonych przez Niemców w 1942 r„ a ostatecznie rozebranych w 1954 r. Nazwa pierwszej pochodzi od imienia pierwszego rektora jesziwy Maharszala, którego grób znajduje się na starym cmentarzu żydowskim, nazwa drugiej od imienia trzeciego rektora tejże jesziwy. Było tu centrum miasta żydowskiego. Kierujemy się dalej i przy ul. Ruskiej dochodzimy do d. cerkwi unickiej, pobazyliańskiej, od 1875 r. prawosławnej Przemienienia Pańskiego, zbudowanej po 1607 r. przez muratorów lubelskich. Zdobi ją wiele elementów dekoracyjnych typowych dla późnorenesansowych budowli lubelskich. Jednonawowa z wieżą nakrytą hełmem z 1867 r. Wewnątrz późnorenesansowy ikonostas z 1630 r. Warto zwrócić uwagę na dwa obrazy: „Sąd Ostateczny” i „Zaśnięcie Matki Bożej”.
Ulicami Lwowską i Kalinowszczyzna dochodzimy do starego cmentarza żydowskiego położonego na wzgórzu zw. Grodziskiem, gdzie zapewne do końca X w. istniał gród obronny. Prawne potwierdzenie istnienia cmentarza przez króla nastąpiło w 1555 r. Macewa na grobie zm. w 1541 r. talmudysty Jakuba Kopelmana ha-Levi uznawana jest jako najstarszy nagrobek żydowski w Polsce, który przetrwał na swoim pierwotnym miejscu. W pobliżu dwie macewy z 1543 r. Tu też jest grób słynnego cadyka rabiego Jakowa Icchaka Horowitza, do którego do dziś pielgrzymują chasydzi z całego świata. Zachowały się również: grób rabina Szaloma Szachny (zm. 1558), założyciela i rektora lubelskiej jesziwy, a także macewy dwóch marszałków Sejmu Czterech Ziem rabina Abrahama Abele ben Israela, zm. w 2 poł. XVII w., i rabina Abrahama Tarnasa ben Chaima Heilperna, zm. w 1762 r. Jeszcze na pocz. XX w. grzebano tu zmarłych. W czasie II wojny światowej Niemcy użyli wiele nagrobków do utwardzenia dróg. Tablica na murze cmentarnym upamiętnia pierwszy zbiorowy mord dokonany przez hitlerowców w Lublinie 23 grudnia 1939 r. na 10 przedstawicielach inteligencji.
Ulicą Kalinowszczyzna dojdziemy do dworku Wincentego Pola, który na obecne miejsce został przeniesiony w 1972 r. z d. majątku Polów – Firlejowszczyzny. We wnętrzu mieści się muzeum biograficzne Wincentego Pola.
Wincenty Pol (1807-72) urodził się w Lublinie. Poeta, uczestnik powstania listopadowego, badacz geografii ziem polskich, od 1849 r. profesor i twórca pierwszej w Polsce katedry geografii zorganizowanej na Uniwersytecie Jagiellońskim (do 1852 r.). W. Pol pochowany został w podziemiach kościoła Paulinów na Skałce w Krakowie.
Ekspozycję muzeum tworzą meble w stylu biedermeierowskim (m.in.: sekretarzyki, serwantka, zegar, lustro) i portrety. Wśród nich są autentyczne meble poety: fotel, stolik i sekretarzyk. Zgromadzono także liczne fotografie rodziny Polów, rękopisy poety, jego księgozbiór, różne wydania jego utworów, wyróżnienia, jakie otrzymywał za swoją twórczość (m.in. puchar otrzymany w Wiedniu w 1857 r. z okazji wydania 4 tomów jego poezji). Dalej mijamy kościół paraf. św. Agnieszki i d. klasztor Augustianów. Pierwszy budynek z 1646 r. został zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego w l. 1655-56. W l. 1685-1698 wybudowano obecny kościół trójnawowy, z półkolistym prezbiterium. Sklepienie kolebkowe z lunetami oraz elewacja frontowa są typowe dla renesansu lubelskiego. Przed wejściem kolumna z 1873 r. z tablicą upamiętniającą „wyszosowanie” ulicy. Dzwonnica z 1885 r. Drewniana studnia pochodzi z 1765 r. Dawny klasztor użytkowany był przez augustianów do czasu kasaty ich klasztoru w 1865 r.